Συλλογή ντόπιων ποικιλιών

Από το την Ιταλική οργάνωση «κοινοτική τράπεζα σπόρων, για τη στρατηγική διατήρησης των ντόπιων ποικιλιών και το Καναδικό πρόγραμμα ντόπιων ποικιλιών «πώς να διατηρήσεις τους δικούς σου σπόρους».

Προσδιορισμός των προτεραιοτήτων για την συλλογή.

Δεν μπορούμε ούτε χρειάζεται να συλλέγουμε οτιδήποτε. Αρχίστε να συλλέγετε τα φυτά που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν και τα πιο σημαντικά για τον ντόπιο πληθυσμό.

Αυτό σημαίνει, όχι μόνο τα καλλιεργούμενα φυτά. Συμπεριλάβετε και τα σημαντικά άγρια φυτά που χρησιμοποιούμε για τροφή, για ίνες ή για φάρμακα ή που έχουν κάποια άλλη αξία ακόμη και τα αυτοφυή απ` τα οποία προέρχονται οι ντόπιες καλλιέργειες.

Ότι αφορά τη συλλογή σπόρων από τα δικά μας φρούτα και λαχανικά και τη φύλαξή τους ως την εποχή της σποράς είναι μια σημαντική εργασία, γιατί δίνει αίσθημα αυτάρκειας και συνέχειας.

Αποταμιεύοντας σωστά σπόρους που χρειαζόμαστε σημαίνει ότι ανεξαρτητοποιούμαστε από τις εταιρείες που τους εμπορεύονται και φυσικά εξοικονομούμε χρήματα. Επίσης σαν καλλιεργητές μπορούμε μ` αυτόν τον τρόπο, να αναπτύξουμε είδη που προσαρμόζονται καλύτερα στις δικές μας ιδιαίτερες καλλιεργητικές συνθήκες αλλά και να βοηθήσουμε στη διατήρηση ντόπιων ποικιλιών που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Φυσικά, αποταμίευση σπόρων από τέτοιες ποικιλίες προϋποθέτει την σωστή εφαρμογή όλων των τεχνικών εκείνων που διασφαλίζουν την καθαρότητα μιας ποικιλίας.

Η φύλαξη σπόρων είναι σχετικά μια εύκολη δουλειά αλλά χρειάζονται και κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις για να γίνει σωστά.

Καλλιεργούμενα φυτά.

1. Να σωθεί το σπάνιο και μοναδικό.

Να συλλέγετε κάθε ζωντανό φυτό, σπόρο, ρίζα ή τμήματα φυτού καλλιεργούμενων ποικιλιών που οι ντόπιοι αγρότες και ανθοκόμοι θεωρούν σπάνιο ή μοναδικό στην περιοχή. Αν καλλιεργείται από λίγα μόνο άτομα είναι σπάνιο.
2.
Σώστε το χωρίς να δίνετε σημασία στην γενεαλογία του. Δεν σημαίνει ότι οφείλετε να διασώσετε και οποιοδήποτε φυτό έχει ηλικία 10.000 ετών ή που είναι πιστοποιημένη η παρουσία όλων των γενών και διασταυρώσεών του στην περιοχή. Αν υπάρχει κάποια προτεραιότητα στην επιχείρηση διάσωσης αυτή θα πρέπει να αφορά κάποιο σπάνιο ή μοναδικό είδος για τους ντόπιους καλλιεργητές. Το καλαμπόκι στην Αιθιοπία βρίσκεται αρκετά μακριά από τον τόπο καταγωγής του αλλά οι ντόπιες ποικιλίες είναι μέγιστης αξίας για τους ανθρώπους που το καλλιεργούν. Ακόμα και οι «εμπορικές» ποικιλίες με τα μοντέρνα ονόματα μπορεί να έχουν αξία και αυτές στις τοπικές συνθήκες και να αξίζει να τις διατηρήσουμε. Μια άλλη ένδειξη αν είναι σημαντική για τους καλλιεργητές σημαίνει ότι η ποικιλία αυτή είναι σημαντική.
3.
Μην ξεχνάτε τις μεταλλαγές.

Στην αναζήτηση ποικιλιών που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν μην παραμελείτε τις τυχαίες μεταλλαγές που εμφανίζονται στον αγρό και φαίνονται να προσφέρουν κάτι χρήσιμο. Οι ποικιλίες και τα είδη που έχουν προσαρμοστεί στην περιοχή (οικότοποι) ακόμη κι αν δεν είναι ανεξάρτητοί, αξίζει να διασωθούν. Μια ποικιλία σταριού που αντέχει την αλκαλικότητα ή ένα καρπούζι ανθεκτικό στις ασθένειες είναι σημαντική.

Αυτοφυή ποώδη φυτά.

1. Ακόμη και ο πιο μίζερος και λιγότερο παραγωγικός συγγενής μπορεί να περιέχει πολύτιμα γονίδια και να αξίζει επομένως να διασωθεί. Πολλά σπάνια φυτά που βρίσκονται σε άγρια κατάσταση είναι καλύτερα να αφεθούν στο φυσικό τους περιβάλλον και να προστατευτούν παρά να γίνουν τρωτά με την συλλογή των λίγων σπόρων που παράγουν. Αξίζει τον κόπο να επενδύσουμε στην προστασία και την ενθάρρυνση ανθρώπων που θα κάνουν εθελοντικά αυτή την εργασία.

2.Τα ποώδη φυτά μπορούν να συλλεχθούν. Ενώ δεν συμβουλεύουμε να ενθαρρυνθούν οι αγρότες ώστε να παράγουν σε μεγάλες ποσότητες τα πιο ανθεκτικά ποώδη, θυμόμαστε ότι αυτοί οι «φτωχοί συγγενείς» των καλλιεργειών μας συμβάλλουν καμιά φορά με τα γονίδιά τους, στην βελτίωση των τοπικών ειδών. Αυτοί οι ποώδεις, πρόγονοι θα πρέπει να συλλέγονται από τους αγρούς μόνο αν κάποια αλλαγή στις γεωργικές πρακτικές θα τα οδηγούσε στην εξαφάνισή τους.

Η καλύτερη περίοδος για συλλογή.

Οι εθνικές και διεθνείς αποστολές συλλογής παίρνουν δείγματα από κάποιον αγρό μια μόνο μέρα και μπορούν μόνο να ελπίζουν ότι πέτυχαν τη σωστή μέρα όπου ο θερισμός συλλογή σπόρων βρίσκεται στο ζενίθ του. Είναι μοιραίο να βρουν φυτά σε πρώιμη ή όψιμη ωρίμανση ή φυτά που εμφανίζουν άλλες ιδιότητες σε άλλες περιόδους του χρόνου. Αντίθετα οι ντόπιοι αγρότες /συλλέκτες μπορούν και συλλέγουν τον σπόρο των φυτών όταν το φυτό είναι έτοιμο όχι μόνο όταν ο επιστήμονας είναι έτοιμος.
Επαληθεύεστε και συλλέξτε πάνω από μια φορά. Δεν μπορείτε να μαζέψετε σπόρους ή ρίζες πριν αυτές να είναι έτοιμες για συλλογή. Κάντε την συλλογή σας καταμερίζοντας την μέσα σε μια περίοδο (ώστε να μην παρεμβαίνετε πολύ) έτσι ώστε να μπορείτε να συλλέξετε φυτά και πρώιμης και όψιμης ωρίμανσης. Αν είναι δυνατόν, πηγαίνετε στους αγρούς από πριν όταν το μεγαλύτερο μέρος των φυτών δεν έχει ακόμη ωριμάσει, και μαζέψτε υποδειγματικά συγγενή σε εκείνα τα φυτά που είναι πιο κοντά στην ωρίμανση. Επιστρέψτε εκ νέου όταν η καλλιέργεια δεν έχει ακόμη θεριστεί και αναζητήστε φυτά όψιμης ωρίμανσης που έχουν καρπό μεγαλύτερο και εμφανίζουν άλλες γενετικές ιδιότητες. Μπορείτε να ζητήσετε απo τους αγρότες να αφήσουν μερικά φυτά με πράσινα φύλλα (λαχανικά) να σποριάζουν αυτά να τα ξεπατώσουν όταν εξαντληθεί η παραγωγή φύλλων. Ανάλογα με τους σκοπούς σας μπορείτε να ανακατέψετε τα δείγματα πρώιμης και όψιμης ωρίμανσης από τον ίδιο αγρό ή να τα φυλάξετε χωριστά.

Μερικές καλλιέργειες χρειάζονται ιδιαίτερη μεταχείριση. Καλλιέργειες όπως τα κολοκυθάκια, οι κολοκύθες και τα καρπούζια απαιτούν μια περίοδο μετά την ωρίμανση πριν οι σπόροι τους φτάσουν στο μέγιστο της ζωτικότητας τους. Για τα κολοκυθοειδή (όπως αυτά που αναφέραμε) χρειάζονται περίπου 40 μέρες μετά την επικονίαση ή 20 μέρες ακόμα αφού ο καρπός φτάσει στο μέγιστο μέγεθός του πριν μπορέσουμε να μαζέψουμε τους σπόρους. Αλλιώς το επίπεδο βλαστικότητας μπορεί να παραμείνει στο μηδέν.
Στρατηγική συλλογής.

Η ποικιλότητα και οι αντιξοότητες είναι τα κλειδιά. Να είστε αρκετά μεθοδικοί και παρατηρητικοί μαζεύοντας τα διάφορα είδη. Συλλέξτε τα αδύνατα, καχεκτικά και ασθενικά φυτά που παρ` όλες τις αντιξοότητες επιβίωσαν. Μπορεί κάποτε να σώσουν την καλλιέργειά σας.

1. Προσέξτε τον πληθυσμό στον αγρό, κάποιο τοπικό είδος ή κάποιο μείγμα και δείτε συνολικά τις παραλλαγές. Κοιτάξτε ακόμα το φυτό ως σύνολο-όχι μόνο τους καρπούς ή τα χαρακτηριστικά του σπόρου. Μην μαζεύετε σπόρους μόνο από τα φυτά που είναι πιο γόνιμα ή που σας φαίνονται καλύτερα. Μαζέψτε με επιμέλεια σπόρους από φυτά που έχουν λίγους αλλά και από αυτά που έχουν πολλούς. Υπολογίστε πόσος σπόρος μπορεί να αποταμιευτεί. Μιλήστε με τους αγρότες. Μην παίρνετε ποτέ μεγάλη ποσότητα από αυτό που άφησε ο αγρότης ή από κάποιο σπάνιο σπόρο. Ανήκει πρωταρχικά στην οικογένεια της αγροτικής επιχείρησης.

2. Να είσαστε μεθοδικοί και να ψάχνετε για παραλλαγές. ΄Ένα τυχαίο δείγμα που πήραμε σε κάποιο αγρό δεν είναι αρκετό αν θέλουμε να έχουμε σπάνιες μορφές ή όλες τις υπάρχουσες παραλλαγές. Μαζέψτε σπόρους από ένα και μόνο φυτό κάθε λίγα βήματα κάνοντας μερικές διαδρομές μέσα στον αγρό και έτσι θα έχετε μαζέψει μεγαλύτερο μέρος του δείγματος. Στη συνέχεια γυρίστε πάλι στον αγρό και ψάξτε για τα πιο σπάνια δείγματα ώστε να καταστήσετε την συλλογή σας πιο αντιπροσωπευτική.

3. Το ιδιαίτερο πρόβλημα των άρρωστων δειγμάτων. Αν το δείγμα σας περιέχει σπόρους που έχουν ήδη βλαστήσει ή έχουν καταστραφεί από έντομα, όλη η συλλογή μπορεί να πάει χαμένη. Κανονικά, τέτοια προβλήματα μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο χρησιμοποιώντας παραδοσιακές πρακτικές, πρέπει όμως να κρατήσουμε αυτούς τους σπόρους χωριστά από τα άλλα δείγματα για να μην απλωθεί η ζημιά. Να θυμάστε ότι οι σπόροι που άντεξαν την μόλυνση και διατηρούνται ακόμη ζωντανοί μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμοι.

4.Το μέγεθος του δείγματος είναι μεταβλητό. Το μέγεθος του δείγματος της συλλογής σας θα ποικίλει ανάλογα με το είδος των φυτών που συλλέγετε. Τα φυτά ανοιχτής γονιμοποίησης παρουσιάζουν περισσότερες παραλλαγές και απαιτούν μεγαλύτερη και πιο εκτεταμένη συλλογή σπόρων για το δείγμα. Τα αυτογονιμοποιούμενα φυτά, παρουσιάζουν λιγότερες παραλλαγές και γι` αυτό χρειάζονται λιγότεροι σπόροι. Το μέγεθος του δείγματος σας θα εξαρτηθεί ακόμα από το πώς θα θέλετε να το χρησιμοποιήσετε μετά την συλλογή. Αν είναι δυνατόν, το δείγμα θα πρέπει να διαιρεθεί σε δυο ή περισσότερα μέρη τα οποία να αποθηκευθούν σε διαφορετικά σημεία. Θυμηθείτε ακόμα ότι χρειάζεται να έχουμε αρκετούς σπόρους ώστε να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια μικρή ποσότητα για να το καλλιεργήσουμε στον αγρό ενώ ο υπόλοιπος θα παραμείνει αποθηκευμένος. Αποφύγετε λοιπόν να βάλετε όλα τα αβγά (σπόρους) στο ίδιο πανέρι!

Καλλιέργειες με σταυρογονιμοποιούμενα φυτά.

Για να έχετε όσο το δυνατόν περισσότερες παραλλαγές σέ ένα δείγμα σταυρογονιμοποιούμενων φυτών μαζέψτε ένα δείγμα 50 σπόρων παρμένων στην τύχη από 50-100 φυτά. Αυτό σημαίνει ένα σακούλι δείγμα περίπου 2500-3000 σπόρων θα είναι αρκετό για να μπορέσετε να χωρίσετε την συλλογή και να την αποθηκεύσετε σε περισσότερα μέρη. Είναι ακόμα αρκετοί για να μπορέσετε να καλλιεργήσετε μερικούς από αυτούς χωρίς να κινδυνεύετε να χάσετε ολόκληρο το δείγμα.

Καλλιέργειες με αυτογονιμοποιούμενα φυτά.

Για τα αυτογονιμοποιούμενα φυτά (κριθάρι, ρύζι, στάρι, μπιζέλια, σόργο κλπ.) και για όλους τους βολβούς, συλλέξτε μικρότερες ποσότητες ανά φυτό αλλά επιλέξτε από περισσότερα φυτά του αγρού.

Δενδρώδη φυτά.

Για τα δέντρα, 2-3 μοσχεύματα για καθένα από τα 10-15 αναγκαία φυτά αποτελούν καλό ξεκίνημα ανάλογα με το πόσο χώρο θα έχετε στη διάθεσή σας για πολλαπλασιασμό και τις διαστάσεις του χώρου και της συλλογής.

Αρχειοθέτηση της συλλογής.

Δέκα λεπτά για να σημειώσετε επί τόπου πληροφορίες και για να μιλήσετε με τον αγρότη μπορεί να σας δώσουν περισσότερες γνώσεις πάνω στην αξία του δείγματος των σπόρων από ότι ένας χρόνος επιτυχημένων και αποτυχημένων πειραματισμών στο εργαστήριο. Αντίθετα με τις κλασικές ερευνητικές αποστολές, μπορείτε να έχετε τον χρόνο για να παρακινήσετε τον αγρότη να κάνει μια εκτίμηση της κατάστασης στον αγρό (Η αρχειοθέτηση είναι ζωτικής σημασίας).

1.Οι ετικέτες είναι βασικές

Οι φάκελοι των σπόρων, τα δοχεία ή τα κουτιά πρέπει να φέρουν ετικέτες προστατευμένες από την υγρασία, καλύτερα εσωτερικά και όχι εξωτερικά και μια ξεχωριστή ετικέτα ή κάποιο φύλλο χαρτί. Τα στοιχεία θα πρέπει να κρατηθούν σε μια λίστα αρχείο. Ετικέτες και λίστα είναι βασικά για την χρηστικότητα της συλλογής για μακρύ χρονικό διάστημα. Το δείγμα των σπόρων όσο και η καταχώρηση των στοιχείων πρέπει να γίνουν έτσι ώστε αυτά να επιζήσουν μετά από το σκοπό σας και από σας τους ίδιους.

2.H πληροφορία πρέπει να είναι σύντομη άλλα πλήρης.

Αν η ποσότητα των ζητούμενων πληροφοριών απαιτεί πολύ χρόνο ή συλλέγεται δύσκολα, η δουλειά δεν θα γίνει ποτέ σωστά. Η πληροφορία στην ετικέτα θα πρέπει να έχει ήδη συνταχθεί στον αγρό και να είναι σύντομη.

Η ελάχιστη πληροφορία που αφορά τα υλικά που συλλέξαμε και η λίστα αρχείο περιλαμβάνει:
 Ντόπιο όνομα του φυτού όσο το δυνατόν πιο ακριβές.
 Προέλευση ή τόπος και περιοχή της συλλογής (συμπεριλαμβανομένης της ακριβούς απόστασης από κάποιο γνωστό τοπογραφικό σημείο αναφοράς).
 Ημερομηνία συλλογής
 Όνομα του συλλέκτη
 Ο αριθμός της συλλογής αν υπάρχει
 Όνομα του δωρητή και διεύθυνσή του.
Πάνω στο κουτί των σπόρων.
Ετικέτες:
1. Μια στο εξωτερικό του κουτιού
2. Μια άλλη στο εσωτερικό του
3. Μια Τρίτη με την λίστα αρχείο ή το φύλλο χαρτιού.

Πληροφορίες πάνω στην ετικέτα:

1. Το όνομα του είδους
2. Το όνομα ή ονόματα της ποικιλίας
3. Όνομα του αγρότη και διεύθυνση
4. Όνομα του συλλέκτη και διεύθυνση
5. Τόπος από όπου συλλέχτηκε το υλικό (περιγραφή της θέσης)
6. Ημερομηνία συλλογής
7. Ημερομηνία αποθήκευσης
8. Χώρος αποθήκευσης και περαιτέρω στοιχεία.

3. Οι καρτέλες μπορεί να είναι πιο ακριβείς

Να σημειωθεί ότι οι περαιτέρω πληροφορίες θα προστεθούν όταν δεν θα ήμαστε πια στον αγρό και μεγάλο μέρος τους μπορεί να παρθεί από τυποποιημένες πληροφορίες. Θα είναι κίνηση σπάνιας ευγένειας να προμηθεύσουμε τον δωρητή των σπόρων με ένα αντίγραφο αυτών των πληροφοριών, την διεύθυνση του χώρου όπου θα αναπαραχθούν και θα αποθηκευθούν, για την περίπτωση που χάσει την καλλιέργεια και χρειαστεί να ξαναρχίσει.

Η τουλάχιστον να ρωτήσουμε τον δωρητή αν υπάρχουν άλλα είδη που έχει χάσει ή που ψάχνει και σ` αυτή την περίπτωση να τον βοηθήσουμε να τα βρει.

Υπάρχουν και άλλες σπουδαίες πληροφορίες προαιρετικές ανάλογα με το είδος της συλλογής.

Σιγουρευτείτε ότι σημειώνετε τα ειδικά χαρακτηριστικά των φυτών που συλλέχτηκαν που δεν είναι προφανή κοιτάζοντας τους σπόρους ή τα μοσχεύματα. Αν οι ντόπιοι σύμβουλοι ή οι δωρητές των σπόρων υποστηρίζουν ότι το υλικό είναι ανθεκτικό στο κρύο ή σπάνιο, σημειώστε στην ετικέτα της συλλογής στον αγρό και στη λίστα αρχείο.

Αν στον ίδιο αγρό πάρθηκαν φωτογραφίες, δείγματα για φυτολόγιο ή δείγματα από άλλες καλλιέργειες ή βότανα, σημειώστε το κι αυτό. Αν το περιβάλλον είναι ασυνήθιστο (για παράδειγμα αν είναι αλατούχο) ή αν παρατηρηθεί ότι το φυτό μπορεί να αναπτυχθεί καλά σε κάποιο συγκεκριμένο μικρό περιβάλλον, θεωρήστε το αξιόλογη πληροφορία.

Στη λίστα /φύλλο αρχειοθέτησης.

Λίστα:

Δυο αντίγραφα που θα τηρούνται χωριστά για την περίπτωση πυρκαγιάς ή απώλειας

Πληροφορίες στη λίστα:

1. Αντίγραφο της ετικέτας στην οποία αναγράφονται οι πληροφορίες.
2. Λεπτομερή περιγραφή του χώρου όπου είναι τοποθετημένο το δείγμα.
3. Τεστ βλαστικότητας και καταγραφή των βλαστήσεων
4. Παρατηρήσεις του αγρότη και του συλλέκτη
5. Σπάνια χαρακτηριστικά του φυτού / σπόρου
6. Ασυνήθιστη διαμόρφωση του τοπίου όπου έγινε η συλλογή.
7. Επιβεβαίωση ότι κοινοποιήθηκαν στον αγρότη η αποθήκευση και οι πληροφορίες της λίστας.

ΠΗΓΗ: http://www.peliti.gr/syllogi_ntopion_pikilion.htm