Τα απορρυπαντικά Talybe

Aπορρυπαντικά

Εδώ και πολλές δεκαετίες η οικιακή καθαριότητα είναι υπόθεση της χημικής βιομηχανίας. Οι λίγες πολυεθνικές εταιρείες που ελέγχουν, σχεδόν αποκλειστικά, την αγορά αυτή μάς υπόσχονται χαμηλές τιμές και «καθαριότητα που αστράφτει». Με ποιο τίμημα όμως; Τι γνωρίζουμε για τις εργασιακές συνθήκες στη διαδικασία παραγωγής αυτών των προϊόντων; Πόσο μας απασχολεί η ρύπανση του υδάτινου περιβάλλοντος, όπου καταλήγουν οι περίπλοκες χημικές φόρμουλες που περιέχονται στη σύνθεσή τους; Ποιο είναι το όριο ανοχής του δέρματός μας στις ουσίες αυτές;

Οι απαντήσεις φαίνεται ότι δεν μας δοθούν ποτέ στα ράφια των σούπερ μάρκετ, γι’ αυτό προσπαθήσαμε να αναζητήσουμε άλλες διαδρομές για να καλύπτουμε τις ανάγκες μας. Διαδρομές που σέβονται τον ανθρώπινο κόπο, το φυσικό περιβάλλον, την υγεία μας, τις μεταξύ μας σχέσεις. Και που, όπως αποδεικνύει η ιστορία πίσω από τα απορρυπαντικά Talybe, είναι ήδη υπαρκτές.

Oι γυναίκες του μπαμπασού

Στη βορειοδυτική Βραζιλία, στα όρια της Αμαζονίας, εκτείνεται σε έκταση 185.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων (σχεδόν μιάμιση φορά η έκταση της Ελλάδας) ένα τεράστιο δάσος ενός ενδημικού είδους κοκοφοίνικα, του μπαμπασού (babaçú). Το δέντρο αυτό αποτελεί το κύριο βιοποριστικό μέσο για περίπου 350.000 ανθρώπους στις τέσσερις βραζιλιάνικες πολιτείες όπου εκτείνεται το δάσος. Από το «δέντρο της ζωής», όπως το αποκαλούν, δεν αφήνουν τίποτα να πάει χαμένο: με τα κλαδιά και το φύλλωμα χτίζουν κατοικίες, το κέλυφος του καρπού χρησιμοποιείται ως καύσιμο, το εσωτερικό του αποξηραίνεται και παράγει ένα ιδιαίτερα θρεπτικό τρόφιμο. Και όχι μόνο: το μπαμπασού έχει για τους ανθρώπους που ζουν από αυτό 49 διαφορετικές χρήσεις. Όμως, τη μεγαλύτερη αξία την έχει ο πυρήνας του καρπού (τα 4-5 μεγάλα «κουκούτσια» που περιέχει), καθώς το λάδι του διαθέτει πολύ αξιόλογες ιδιότητες. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή φυσικών λιπαντικών, απορρυπαντικών και καλλυντικών, ενώ έχει υψηλή διατροφική και ενεργειακή (ως καύσιμο) αξία.

Η αξιοποίηση του μπαμπασού είναι μια παράδοση αιώνων στην περιοχή και μια καθαρά «γυναικεία υπόθεση». Αποτελώντας οργανικό κομμάτι της οικολογίας του δάσους, οι γυναίκες συλλέγουν τους καρπούς αφού πέσουν μόνοι τους στο έδαφος και στη συνέχεια τους σπάνε με επιδέξια χτυπήματα με τις ματσέτες. Η τέχνη αυτή, δηλαδή το πώς σπάνε τον καρπό δίχως να καταστρέφουν τον πυρήνα, μεταδίδεται από μητέρα σε κόρη και είναι ιδιαίτερα δύσκολο να την αντικαταστήσει κάποια μηχανή. Για τις «γυναίκες που σπάνε το μπαμπασού», πέρα από κουλτούρα ζωής, η επεξεργασία του καρπού αποτελεί και βασική οικονομική δραστηριότητα. Πουλώντας τον πυρήνα του καρπού στους τοπικούς μεσάζοντες αποκτούν κάποιο εισόδημα, το οποίο, παρότι πενιχρό, καλύπτει τις ανάγκες των οικογενειών τους. Πρόκειται, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, για άκληρες και πολύ φτωχές οικογένειες, απόγονοι των σκλάβων που δούλευαν στις τεράστιες φυτείες της Βραζιλίας την περίοδο της αποικιοκρατίας.

Τη δεκαετία του ’80, οι γυναίκες του μπαμπασού, πέρα από τις συνθήκες ακραίας φτώχειας όπου ήδη ζούσαν, ήρθαν αντιμέτωπες και με τη λογική της «ισχυρής ανάπτυξης» που απειλεί την ίδια τους την ύπαρξη. Η κατασκευή ενός μεγάλου αυτοκινητόδρομου, εκτός από την καταστροφή που προξένησε σε σημαντική έκταση του δάσους, άνοιξε τον δρόμο και στα επιχειρηματικά σχέδια. Μεγάλες εκτάσεις, που παραδοσιακά δεν ανήκαν σε κανέναν, παραχωρήθηκαν σε γαιοκτήμονες και μεγάλες επιχειρήσεις (ακόμα και πολυεθνικές) προς εκμετάλλευση. Καθώς το μπαμπασού δεν προσφέρεται για μεγάλης κλίμακας ούτε για βιομηχανοποιημένη αξιοποίηση, αυτό σημαίνει την καταστροφή του δάσους και μαζί των ζωών εκατοντάδων χιλιάδων οικογενειών που συμβιώνουν με αυτό.

Απέναντι σε αυτό το ενδεχόμενο, οι γυναίκες του μπαμπασού άρχισαν να οργανώνουν την αντίστασή τους. Δεν αναγνώρισαν την ιδιοκτησία των γαιοκτημόνων και συνέχισαν να συλλέγουν τον καρπό. Ήρθαν αντιμέτωπες με τους ένοπλους μισθοφόρους των γαιοκτημόνων και, παρά τις ανθρώπινες απώλειες, δεν έκαναν πίσω. Σε πολιτικό επίπεδο, οργανώθηκαν σε κατά τόπους ενώσεις, ασκώντας πίεση για την προστασία του δάσους και το δικαίωμά τους σε αυτό, αλλά και σε ένα ενιαίο κίνημα, το Διαπολιτειακό Κίνημα των Γυναικών του Μπαμπασού, με δράση σε εθνικό επίπεδο. Άρχισαν, επίσης, να σχηματίζουν παραγωγικούς συνεταιρισμούς, ώστε να αποκτήσουν από κοινού πρόσβαση σε υποδομές και να διαπραγματεύονται καλύτερες τιμές για τα προϊόντα τους.

Μετά από είκοσι χρόνια οργάνωσης και αγώνα, οι γυναίκες του μπαμπασού έχουν καταφέρει πολλά. Έχουν αποτρέψει, σε μεγάλο βαθμό, την καταστροφή του δάσους, ενώ όλο και περισσότεροι δήμοι και επαρχίες της περιοχής επικυρώνουν νόμους που απαγορεύουν την κοπή των δέντρων και διασφαλίζουν την πρόσβαση των γυναικών, ακόμα και σε περιοχές που ανήκουν στους γαιοκτήμονες. Παράλληλα προωθούν δυναμικά την καμπάνια «Ελεύθερο Μπαμπασού», ώστε τα παραπάνω να κατοχυρωθούν σε εθνικό επίπεδο με νόμο του κράτους. Φτιάχνουν καινούργιους συνεταιρισμούς και συμμετέχουν σε δίκτυα αλληλέγγυου εμπορίου, τόσο βραζιλιάνικα όσο και διεθνή. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μέση τιμή που πληρώνουν οι μεσάζοντες για ένα κιλό πυρήνα μπαμπασού είναι 10 λεπτά του δολαρίου, ενώ οι συνεταιρισμοί καταφέρνουν να το πωλούν σε εξαπλάσια τιμή. Γίνεται επίσης προσπάθεια σχηματισμού μεγαλύτερων ενώσεων, οι οποίες, πέρα από την εξασφάλιση αγοράς για τα προϊόντα, θα συντονίζουν λειτουργίες όπως εκπαίδευση, υγεία και γενικότερες υποδομές των κοινοτήτων που ζουν με και από το μπαμπασού.

Μια τέτοια ένωση είναι η ASSEMA, η οποία από το 1989 δραστηριοποιείται σε περιοχές της πολιτείας Μαρανιάου (όπου βρίσκεται περίπου το 60% του δάσους του μπαμπασού). Αποτελείται από τρεις παραγωγικούς συνεταιρισμούς, δεκάδες οργανώσεις βάσεις γυναικών, αλλά και άλλες αγροτικές οργανώσεις της περιοχής. Η δράση της έχει τρεις βασικούς άξονες:
- Τη συλλογική εμπορία των προϊόντων, μέσω της ανάπτυξης κοινών παραγωγικών υποδομών, την παροχή τεχνικής υποστήριξης και τη διοχέτευση των προϊόντων σε δίκτυα εναλλακτικού εμπορίου. Πέρα από το λάδι του πυρήνα του μπαμπασού, διακινούνται και μια σειρά άλλα προϊόντα που προέρχονται από αυτό (τρόφιμα, καύσιμη ύλη, χαρτί κ.λπ.).
- Τη δημιουργία κοινοτικών υποδομών και την ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης και υγείας.
- Τον πολιτικό συντονισμό της κοινής δράσης για τη διαφύλαξη του δάσους και των δικαιωμάτων του πληθυσμού που στηρίζεται σε αυτό μέσω της καμπάνιας «Ελεύθερο Μπαμπασού».

Tα απορρυπαντικά talybe

Το όνομα προέρχεται από την ινδική λέξη Taly που σημαίνει πέταλο και τα αρχικά από τις λέξεις bio και equosolidale (δίκαιο και αλληλέγγυο). Την παραγωγή και διακίνηση των απορρυπαντικών ξεκίνησαν το 2007 τέσσερις συνεταιριστικές οργανώσεις αλληλέγγυου εμπορίου της Ιταλίας (Mondo Solidale, Libero Mondo, Fair, Equoland), σε συνεργασία με την ASSEMA. Βασικό συστατικό των απορρυπαντικών Talybe είναι το λάδι του μπαμπασού, το οποίο προμηθεύει ο συνεταιρισμός γυναικών Coppalj, μέλος της ASSEMA, στην τιμή που έκρινε ικανοποιητική (τρία δολάρια το κιλό).

Πέρα από το λάδι του μπαμπασού, το οποίο με κατάλληλη επεξεργασία λειτουργεί ως τασιενεργό (δηλαδή καθαριστικό) υλικό, όλες οι υπόλοιπες ουσίες που χρησιμοποιούνται είναι φυσικές και δύο μονάχα είναι συνθετικά φυτικής προέλευσης (από το μπαμπασού) και δίκαιου εμπορίου. Μια σειρά από φυσικές αρωματικές ουσίες και αιθέρια έλαια προέρχονται από συνεταιρισμούς παραγωγών της Ινδίας και της Τανζανίας (Zaspo, Phalada και Sipa) οι οποίοι συμμετέχουν σε δίκτυα αλληλέγγυου εμπορίου. Η παρασκευή των απορρυπαντικών γίνεται σε δύο μικρές βιοτεχνικές εγκαταστάσεις στην Ιταλία και τηρεί επίσης τις προδιαγραφές της οργανικής παραγωγής.

Ιδιαίτερη έμφαση, πέρα από το κοινωνικό στοιχείο, δόθηκε και στα ποιοτικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των απορρυπαντικών Talybe. Μετά από μια σειρά εργαστηριακών ελέγχων και δοκιμών, διασφαλίστηκε και πιστοποιήθηκε ότι τα προϊόντα αυτά είναι ιδιαίτερα ήπια για την επιδερμίδα και απολύτως ασφαλή απέναντι σε οποιαδήποτε αλλεργία. Η επίδρασή τους στο υδάτινο περιβάλλον με βάση την τοξικότητα και τη βιοδιασπασιμότητα, μετρήθηκε από 40% έως 80% (ανάλογα με τον τύπο του απορρυπαντικού) μικρότερη από τα κοινά απορρυπαντικά. Τα πλεονεκτήματα αυτά δεν αποβαίνουν σε βάρος της αποτελεσματικότητας: συγκριτικές έρευνες έδειξαν ότι τα απορρυπαντικά Talybe είναι εξίσου, και σε κάποιες περιπτώσεις περισσότερο, αποτελεσματικά από τα πιο διαδεδομένα χημικά απορρυπαντικά.

Η διακίνηση των απορρυπαντικών Talybe πραγματοποιείται αποκλειστικά μέσα από τα δίκτυα του αλληλέγγυου εμπορίου στην Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και στην Ελλάδα.